Europees Jaar van het Spoor

Station Beernem

2021 Europees Jaar van het Spoor

Het Jaar is voorbij en kende in Vlaanderen maar matig succes.
Ondanks alle oproepen werd er geen beleid gevoerd voor behoud van ons spoorerfgoed

 

 

Spoorwegerfgoed in Vlaanderen

In Vlaanderen is reeds heel wat spoorerfgoed wettelijk beschermd, en op dat vlak hebben we ongetwijfeld een voorsprong uitgebouwd na de conflicten die in de jaren 1970 met de toenmalige NMBS ten top liepen. Ook een aantal tramstations werden wettelijk beschermd.
Wij proberen nu een inzicht te krijgen in waar we precies staan. Daarvoor doen we een oproep tot alle belangstellenden tot medewerking, door ons zowel aanvullingen te bezorgen als informatie over de huidige toestand van de beschermde stations.
De eerste stations die beschermd werden waren Antwerpen Centraal (1975) en Aalst (1978). De meeste stations werden beschermd in de jaren 1990 (27 stuks) en het eerste decennium van deze eeuw (30)
Als we naar de bouwdatum van de stations kijken, dan bemerken we dat het vooral om stations van voor 1914 gaat, en dat het interbellum en de recente architectuur nog steeds zwaar onderbelicht zijn

voor 1850 4  
1850-1875 11  
1876-1899 18  
1900-1914 27  
1918-1940 8 waarvan drie wederopbouwstations van na WO1
na 1940 0  

Een overzicht van ander beschermd spoor- en tramwegerfgoed wordt voorbereid.

 

2021 is het Europees Jaar van het Spoor

Alhoewel de nadruk ligt bij de promotie van het spoor voor transport en reizen in het kader van de Green Deal, dient men ook te beseffen dat de aanleg van spoor- en tramwegen een belangrijke historische rol speelden in de groei van Europa en een belangrijk erfgoed naliet. Dit lijkt vandaag (nog) niet het geval
Vandaar dat vanuit de erfgoedwereld alle erfgoedvrijwilligers en -verenigingen opgeroepen wordt om het spoorerfgoed in de loop van dit jaar op een schavotje te zetten.
Hoe kun je daar aan meewerken ?

  • Door in jouw gemeente of regio initiatieven en activiteiten te organiseren over de stations en de spoorwegen van de streek. Dit kan gaan van een tentoonstelling van foto’s en postkaarten, tot de publicatie van de geschiedenis van het (de) station(s) van je stad of streek. Projecten van jongeren kunnen uiteraard aangemeld worden voor de VVIA Jongerenprijs Industrieel Erfgoed
  • Door het spoorwegerfgoed een (belangrijke) plaats te geven in het programma van de Open Monumentendag       
    De Raad van Europa heeft de nationale coördinatoren van de Europese erfgoeddagen (European Heritage Days) aanbevolen het Jaar van het spoor te integreren in het overkoepelende thema van dit jaar, "Toegankelijkheid". Het kan dienen als opstapje naar het thema van 2022, namelijk Duurzaam erfgoed en duurzaamheid. De organisatoren en nationale coördinatoren worden ook aangespoord om alle initiatieven aan te melden op de website van het Europees Jaar van het Spoor. 
  • Door bij te dragen aan een lijst van interessant spoorwegerfgoed, niet alleen stations, maar ook infrastructuur, bruggen, wachthuisjes,...
    > download de vragenlijst en zend ze ingevuld terug
  • Initiatieven nemen ter bescherming en behoud van het spoorerfgoed in je gemeente, o.m. door het indienen van een aanvraag voor wettelijke bescherming. Er werden wel al verschillende stations en spoorweggebouwen wettelijk beschermd, maar er zijn nog veel hiaten. Bv stations uit het interbellum, wacht- en seinhuizen, ...

Ook EFAITH, de Europese Federatie van Verenigingen voor Industrieel en Technisch Erfgoed lanceert een bewustmakingscampagne voor de waarde van het spoorerfgoed.

Het is opvallend hoeveel projecten voor het behoud en de herwaardering van het spoorwegerfgoed vandaag de dag in de problemen zitten, niet alleen vanwege COVID-19. Veel spoorwegerfgoed dreigt te verdwijnen door gebrek aan onderhoud en verval, terwijl het gemakkelijk zou kunnen worden herbestemd tot aantrekkelijk toeristisch erfgoed, waardoor regio's hun identiteit en aantrekkelijkheid terugkrijgen. Maar veel spoorwegerfgoed dreigt ook verloren te gaan door een drang naar modernisering, terwijl het een belangrijke rol zou kunnen blijven spelen als naar alternatieven wordt gezocht.
In veel gevallen zijn de autoriteiten, beleidsmakers en spoorwegbeheerders zich niet bewust van de bedreiging van de erfgoedwaarden of het potentieel van het spoorwegerfgoed dat momenteel wegkwijnt.
Door EFAITH wordt een lijst opgesteld van bedreigd spoorerfgoed in Europa. Iedereen kan daaraan meewerken door de vragenlijst op de website van EFAITH te downloaden, in te vullen en samen met een reeks foto's terug te zenden. De ontvangen meldingen (tot dusver een vijftigtal, het topje van de ijsberg) worden in een databank opgenomen, samen met richtlijnen over hoe kan worden bijgedragen tot de redding ervan. Deze gaan van crowdfunding tot het schrijven van brieven (het "Amnesty International"-systeem) aan de autoriteiten die beslissingen kunnen nemen. De solidariteit en inzet van erfgoeddeskundigen en vrijwilligers in heel Europa is bijzonder belangrijk.
Zopas ging ook een nieuwe Europese website online, speciaal voor het Europees Jaar van het Spoor. Deze is in essentie gebouwd rond vier databases, waarvoor organisaties materiaal kunnen inzenden. Een eerste database ('who is who') wil een repertorium worden van verenigingen en instellingen die op één of andere wijze betrokken zijn bij behoud en ontsluiting van spoorerfgoed. Een tweede heeft betrekking op goede voorbeelden van behoud en herbestemming. Daarnaast is er een kalender met geplande activiteiten en een database met nieuws- en persberichten.
 

VVIA ZAL OP DEZE BLADZIJDE EN VIA ZIJN E-NIEUWSBRIEF VERDER BLIJVEN INFORMEREN OVER HET VERLOOP

Eind november verschijnt een speciaal dubbelnummer van ons Vlaams-Nederlandse tijdschrift Erfgoed van Industrie en Techniek, gewijd aan Sporen over de Grens. Daarin verschijnt o.m. een artikel over door een Belgische vennootschap in de Peloponnesos gebouwde spoorlijn, en ook het verhaal van hoe in 1846 voor het eerst twee Europese hoofdsteden, Parijs en Brussel, via het spoor verbonden werden. Leden van VVIA ontvangen dit nummer, inbegrepen in hun lidgeld

 

 

steun VVIA: word lid